Pandemilerde milyonlarca insan ölmekle kalmadı birebir vakitte toplumların ekonomik, toplumsal ve politik yapısı da derinden etkilendi.
Peki, pandemiler tarih boyunca kaç kişinin hayatına mal oldu? Hangi salgınlar insanlık tarihine kara bir leke olarak kazındı? İşte tarihin en ölümcül pandemileri ve tesirleri.
Antoninus vebası (165-180)
Roma İmparatorluğu devrinde ortaya çıkan Antoninus vebası, varsayımlara nazaran çiçek hastalığı yahut kızamık kaynaklı bir salgındı. Tarihçilere nazaran de bu pandemi, 5 milyon insanın vefatına yol açtı.
Veba yüzünden Roma İmparatorluğu’nun askerî ve ekonomik gücü zayıflarken salgının Tanrı’nın kızmasından kaynaklı ortaya çıktığı düşünüldüğünden bu salgın ile Hristiyanlık daha da yayıldı.
Kara vefat (1346-1353)
Kara veba ya da kara ölüm olarak bilinen salgının ismini duymayan yoktur. Avrupa tarihinin en ölümcül salgını kara vefata, Yersinia pestis isimli bir bakteri sebep olmuştu ve Orta Çağ Avrupası nüfusunun yaklaşık yüzde 60’ı bu hastalık yüzünden öldü. Bu da yaklaşık olarak 75 ila 200 milyon ortasında kişinin vefatı demek.
Salgın, Avrupa’nın toplumsal yapısını ve tarım iktisadını önemli ölçüde değiştirdi. Kıymetli derecedeki nüfus kaybı birebir vakitte emekçi badiresi yaratırken ve feodal sistemin çöküşüne de taban hazırladı.
Kolera salgınları (1817-1975)
Kolera, 19. yüzyıldan itibaren dünyayı yedi kez kasıp kavurdu. Birinci salgın 1817’de Hindistan’da başladı ve Asya, Avrupa, Afrika ile Amerika’ya yayıldı. En ölümcül olan üçüncü salgın, 1852-1860 yılları ortasında gerçekleşti ve sadece Rusya’da 1 milyon insanın vefatına neden oldu.
7. kolera salgını ise her yıl dünyada yaklaşık 2,86 milyon kolera hadisesine neden oluyor ve bunlardan yaklaşık 95 bini de her yıl ölüyor.
Toplamda milyonlar hayatını kaybederken kolera pandemileri ile bir yandan da hijyen ve sanitasyon tedbirlerinin değeri ortaya çıktı.
İspanyol gribi (1918-1919)
İspanyol gribi ise 20. yüzyılın en ölümcül pandemisiydi. H1N1 virüsünün bir alt çeşidi olan salgın, I. Dünya Savaşı’nın son devrinde ortaya çıktı.
Dünya genelinde 500 milyon kişi enfekte eden İspanyol gribi yüzünden 50 milyon kadar insan öldü. Salgın bilhassa genç ve sağlıklı bireyleri etkilerken savaş sonrası aslında zayıf olan sıhhat sistemleri de çöktü.
Asya gribi (1957-1958)
H2N2 isimli bir virüsün neden olduğu Asya gribi de Çin’de ortaya çıkarak ABD, İngiltere ve İskoçya’ya yayıldı. Asya gribi yaklaşık 1 milyon kişinin vefatına neden oldu. Bu pandemide uygulanan aşılama programları ise çağdaş tıbbın salgınlarla uğraştaki aktifliğini gösteren birinci örneklerden biriydi.
Hong Kong gribi (1968-1969)
Hong Kong gribine neden olan virüs ise H3N2 idi. İsminden de anlaşılacağı üzere birinci defa Hong Kong’da tespit edildi. Asya’dan Amerika’ya kadar geniş bir coğrafyada tesirli olan salgından yaklaşık 1 ila 4 milyon ortasında insan öldü. Mevt oranının çoğunluğunu ise genç nüfus oluşturuyordu.
HIV/AIDS pandemisi (1981-günümüz)
İlk olarak 1981’de tanımlanan HIV/AIDS, o vakit beri 40 milyondan fazla insanın vefatına neden oldu. Virüsün yayılması bilhassa birinci yıllarda büyük bir damgalama ve bilgi eksikliğiyle karşılansa da tıbbi ilerlemeler sayesinde HIV ile yaşayan birçok kişi antiretroviral tedaviler sayesinde hayatlarını sürdürebiliyor.
Yine de HIV/AIDS pandemisi hâlâ devam ediyor ve her yıl yaklaşık 2,5 milyon yeni vaka görülürken 1 milyon kişi hayatını kaybediyor.
SARS (2002-2003)
Listemizin 8. sırasında ise Şiddetli Akut Teneffüs Sendromu (SARS) var. 2002’de Çin’in Guangdong bölgesinde ortaya çıktı ve Kuzey Amerika, Güney Amerika başta olmak üzere Avrupa ve Asya’daki 29 ülkeye yayıldı.
SARS’ın neden olduğu vefatlar aslında başkalarına nazaran epeyce az, sadece 774 kişi hayatını yetirdi lakin bu salgının listeye girmesinin kıymetli sebepleri var.
Öncelikle teneffüs semptomlarının şiddeti ve yaklaşık yüzde 10’lık mevt oranı yüzünden global bir halk sıhhati endişesi ortaya çıktı. Bunun yanı sıra dünyanın farklı yerlerindeki beşerler üzerine salgının ruh sıhhati taraflarının incelendiği ilk akut salgın.
Vakaların izolasyonu ve temas takibinde yapılan önemli çalışmalar sonucunda de 1 senede SARS salgını ortadan kalktı.
Domuz gribi (2009-2010)
Domuz gribi, H1N1 virüsünün bir başka varyantı olarak 2009’da Meksika’da ortaya çıktı. Dünya genelinde 150 bin ila 25 bin civarında insan domuz gribi yüzünden hayatını kaybetti. İspanyol gribiyle birebir özelliklere sahipti ve güçlü yansısı nedeniyle genç nüfusun vefat oranı daha fazlaydı.
Domuz gribi bir yandan “panik salgını” olarak da isimlendirildi zira memleketler arası sıhhat kuruluşları orantısız bir alarm yaratmıştı. Süratli aşı geliştirme ve dağıtım süreciyle tesirleri 1 sene içinde sonlandırıldı.
COVID-19 (2019-günümüz)
2019’un sonlarında hayatımızda şok tesiri yaratan bir başka pandemi de olağan ki COVID-19. Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkıp çok kısa müddette global bir pandemi hâline geldi.
2024 prestijiyle dünya genelinde 27 milyondan fazla insan COVID-19 sebebiyle öldü. Pandemi birebir vakitte çağdaş tarihin en büyük karantinası oldu ve ekonomiyi de önemli manada etkiledi.
Aşıların hâlâ tartışma konusu olması bir yana fakat aşı geliştirme sürecinde ihtilal niteliğinde sayılacak ilerlemeler de kaydedildi.
Peki pandemilerden hangi dersleri aldık?
Tarih boyunca yaşanan tüm bu pandemiler, sağlık sistemlerinin dayanıklılığını sert biçimde test etmiş oldu. Toplumların bu cins krizlere nasıl reaksiyon verdiğini de gözler önüne serildi.
Bunun yanı sıra hijyen, aşı geliştirme ve küresel iş birliği konusunda da değerli dersler alındı. Umarız ki dersimizi âlâ almışızdır ve gelecekte benzeri tehditler ile karşılaşmayız.
Bunları da inceleyebilirsiniz:
