Bizdeki utanma duygusu, toplumsal varlıklar olmamızdan geliyor. Yani bir toplumsal kümedeki bütünlüğe bağlı kalabilmek için evrimleşmiş ve hayatta kalıp kalınmayacağını belirleyen faktörlerden olmuş vaktinde.

Peki ya hayvanlara ne demeli? Hani bazen bir köpek, tuvaletini yapmaması gereken bir yere ve utanmış üzere etrafına bakar yahut bir kedi düştükten sonra hiçbir şey yokmuş üzere davranmaya çalışarak kendini yalar… Bunları utandıkları için yapıyor olabilirler mi dersiniz?

Hayvanlar, beşerlerle pek çok birebir duyguyu paylaşıyor.

Evet, hayvanlar birçok duyguyu insanlardaki üzere yaşıyor. Sevgi ve bağlanma duygusu, endişe, tasa, hüzün, memnunluk, merak, öfke… Say say bitmez. İş utanmaya gelince ise durumlar biraz değişiyor.

Utanma duygusu bilhassa gelişmiş toplumsal bağlar kurabilen canlılarda var zira utanma dediğimiz şey, topluluk içinde kabul gören normlar ihlal edildiğinde ya da negatif bir kıymetlendirme alınacağı düşünüldüğünde kendini gösteriyor.

Bu formda toplumsal bağlar korunuyor ve iç kümelerde ahenk sağlanıyor. Kimi hayvanlar da sürüsüne yahut küme dinamiklerine uygun hareket etmeye çalışabiliyor. Hayatta kalma bahtları buna nazaran artıyor.

Sosyal olmayan hayvanlarda utanma yok.

İnsanların dünyasında kaygı, öfke, dert üzere hisler evrenselken hayvanlarda bunlar biraz daha kişisel. Bu yüzden bir hayvanın utanma hissinin olabilmesi için gruptaki beklentileri anlayabilecek bilişsel kapasitesi olması gerekiyor.

Çoğu hayvan, birey olarak kendini kümenin başka bireylerinden ayırt edemediği için utanma hissini görmek sıkıntı fakat kendini ayırt edebilen türlerde (köpekler, maymunlar, filler, kargalar, papağanlar vb.) utanmaya misal hisler gözlemlenebiliyor.

Ancak utanmayla bağdaştırılan davranışların hakikaten utanma mı yoksa cezadan kaçınma, toplumsal hiyerarşi ya da küme dinamiklerine dayalı tepkiler mi olduğu konusunda bilim insanları ayrışıyor.