Otonom araçlar yavaş yavaş artmaya başlamışken ülkemizden bu hususta bir atağın ne vakit geleceği merak ediliyordu. Bugün Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan otonom araçlar hakkında bir Resmî Gazete’de bir yönetmelik yayımlandı. “Tam Otonom Araçların Otonom Sürüş Sistemine Ait Motorlu Araçların Tip Onayı Hakkında Yönetmelik” ismini alan düzenleme, bu stil özelliklere sahip araçlar hakkında yasal bir altyapı belirliyor.
Avrupa Birliği düzenlemelerini temel alan yeni düzenleme, otonom araçların gereklilikleri, test prosedürleri ve onay süreçlerini içeriyor. M ve N kategorisindeki araçların otonom sürüş sistemleri yönetmelik kapsamına alınırken Türkiye’ye gelen bu araçların kriterlere uyduklarını göstermeleri için tip onayı alması gerekecek.
Yönetmelikte neler var?
Daha evvel ülkemizde otonom araçlarla ilgili yasal bir düzenleme yoktu. Bugünkü yönetmelik de bu durumu değiştirmiş oldu ve ülkemizde sunulacak araçlar için özel gereklilikler getirdi. Düzenlemede, üç ana kategoride ele alındı.
Bunlardan birincisi insan ve mal nakliyatı için tasarlanmış ve imal edilmiş otonom araçlar, ikincisi sabit güzergahta yolcu ve mal nakliyeciliği için imal edilmiş tam otonom araçlar ve sonuncusu ise belirli otoparklarda otonom park sistemiyle park edilebilen araçlar.
Aşağıya Resmî Gazete’de yayımlanan düzenlemenin tamamını ekledik. Oradan araçlar için belirlenen kriterler de dahil tüm ayrıntılara ulaşabilirsiniz. Üreticiler, onay almak için kriterleri sağlayıp müracaat yapacaklar. Şayet AB standartlarına uygun testler sonucunda her şey karşılanırsa da onay alabilecekler.
Otonom araçlar hakkında yayımlanan yönetmeliğin tamamı
Amaç ve kapsam
MADDE 1– (1) Bu Yönetmeliğin gayesi; M ve N kategorisindeki motorlu araçların otonom sürüş sistemi (ADS) ile donatılmasına ve bu sistemlere ait tip onayı için özel test prosedürleri ve teknik gerekliliklere ait kararları ve bunların uygulanmasına ilişkin adap ve temelleri belirlemektir.
(2) Bu Yönetmelik, aşağıdaki kullanım durumlarındaki M ve N kategorisi tam otonom araçların otonom sürüş sistemlerine ait tip onayını kapsar:
a) Çift modlu araçlar da dahil olmak üzere belirlenmiş alanda insan yahut mal nakliyeciliği için tasarlanmış ve imal edilmiş tam otonom araçlar.
b) Sabit güzergâhlı: Çift modlu araçlar da dahil olmak üzere sabit bir yolculuk/sefer çıkış ve varış noktalarına sahip evvelden belirlenmiş bir güzergahta yolcu yahut mal nakliyatı için tasarlanmış ve imal edilmiş tam otonom araçlar.
c) Otonom park sistemi: Belli otopark tesislerinde araç park etme uygulamaları için tam otonom sürüş moduna sahip çift modlu araçlar. Sistem, dinamik sürüş misyonunu gerçekleştirmek için otopark tesisinin dış altyapısını (Konum belirleme işaretleri, algılama sensörleri ve benzeri) kullanabilir yahut kullanmayabilir.
(3) İmalatçı, bu Yönetmeliğin koşullarını sağlaması kaydıyla, 19/4/2020 tarihli ve 31104 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunların Aksam, Sistem ve Farklı Teknik Ünitelerinin Tip Onayı ve Piyasa Nezareti ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik (AB/2018/858)’in 1 inci unsurunun altıncı fıkrasında tanımlanan araçların otonom sürüş sistemleri için bu Yönetmelik kapsamında münferit yahut tip onayına başvurabilir.
Dayanak
MADDE 2- (1) Bu Yönetmelik; 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 29 uncu unsuru, 5/3/2020 tarihli ve 7223 sayılı Eser Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanununun 4 üncü hususu ve 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 388 inci unsuruna dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 3- (1) Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunların Aksam, Sistem ve Farklı Teknik Ünitelerinin Tip Onayı ve Piyasa Nezareti ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik (AB/2018/858) ve 14/5/2020 tarihli ve 31127 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunlar İçin Tasarlanan Aksam, Sistem ve Başka Teknik Ünitelerin Genel Güvenliği ve Korunmasız Karayolu Kullanıcılarının ve Yolcuların Korunması ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliği (AB/2019/2144)’nde yer alan tariflere ek olarak bu Yönetmelikte geçen;
a) AB: Avrupa Birliğini,
b) Acil durum çalışma: İnsan sıhhati üzerindeki olumsuz tesirleri ve mal hasarını önlemek için anında müdahaleyi gerektiren bir olay sonucu tetiklenen ADS çalışmasını,
c) ADS açısından araç tipi: Aşağıdaki üzere temel özellikler açısından farklılık göstermeyen tam otonom araçları;
1) ADS performanslarını büyük oranda etkileyen araç özellikleri,
2) ADS’nin sistem özellikleri ve tasarımı,
ç) ADS hizmet ömrü: ADS sisteminin bir araçta kullanılacağı süreyi,
d) ADS işlevi: Bir DDT’nin belli bir kısmını yapmak üzere dizaynlanmış ADS yazılım ve donanımının bir uygulamasını,
e) ADS özelliği: Bir ODD dahilinde belli bir kullanım için dizaynlanmış ADS yazılım ve donanımının bir uygulamasını,
f) ADS ömür döngüsü: Tasarım, geliştirme, imalat, alanda kullanım, servis ve hizmetten çıkarma kademelerini kapsayan süreyi,
g) Araç içi operatör: ADS güvenlik konsepti için uygulanabilir olduğu hallerde, aşağıdaki süreçlerde bulunabilecek tam otonom araç içinde bulunan bir kişiyi (Aşağıdaki durumlarda, araç içi operatör, tam otonom aracı sürmeyecek ve ADS DDT’yi yerine getirmeye devam edecektir.),
1) ADS’yi başlatmak, yine başlatmak, durdurmak,
2) ADS’ye bir MRM başlatma komutu vermek,
3) Araç hareketsiz haldeyken ADS’nin önerdiği manevrayı onaylamak,
4) Bir MRM sonrasında, tam otonom araç hareketsiz haldeyken, ADS’ye 6 km/sa ile sonlu yavaş bir hızda bir manevrayı inançlı halde gerçekleştirme ve aracı yakındaki inançlı bir yere götürme komutu vermek,
5) Kullanıcılar için bir seyahat planı yahut durak noktaları seçmek yahut bunları değiştirmek,
6) Belirlenmiş uygun durumlarda tam otonom araçtaki yolculara yardım sunmak,
ğ) Arıza: ADS’nin bir aksamı yahut sisteminin bir yanılgı sonucu onlardan beklenen davranışı yerine getirmeye son vermesini,
h) Arızalı davranış: ADS’nin bir aksamı yahut sisteminin tasarım emeline ters bir biçimde davranması yahut arızalanmasını,
ı) Arıza senaryoları: ADS ve/veya araç bileşenlerinin arızalanmasıyla ilgili, minimum güvenlik düzeyinin korunup korunmamasına bağlı olarak ADS’nin olağan yahut acil durum çalışmasına yol açabilecek senaryoları,
i) Taban risk durumu (MRC): Bir aracın, kaza riskini azaltacak biçimde stabil olarak durdurulmuş halini,
j) Bakanlık: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığını,
k) Çarpışmaya kalan müddet (TTC): İlgili araçlar, nesneler/kişiler ortasında, suratlarını değiştirmemeleri halinde meydana gelecek, güzergahları dikkate alınarak hesaplanan, bir çarpışmaya kalan süreyi (Aksi belirtilmediği sürece, sabit süratli salt boylamasına durumlarda, TTC, husus araç ile öbür araç/nesne/kişiler ortasındaki boylamasına aranın (konu aracın seyahat yönünde), mevzu aracın öbür araç/nesne/kişiye nazaran boylamasına bağıl sürate bölünmek suretiyle hesaplanır. Aksi belirtilmediği sürece, sabit süratli salt çapraz geçiş durumlarında, TTC, husus araç ile öteki araç/nesne/kişinin yanal hareket çizgisi ortasındaki boylamasına aralığın, bahis aracın boylamasına suratına bölünmek suretiyle hesaplanır.),
l) Çift modlu araçlar: Aşağıdakiler için dizaynlanmış ve imal edilmiş bir şoför koltuğuna sahip tam otonom araçları (Çift modlu araçlarda, manuel sürüş modundan tam otonom moda geçiş yahut tam otonom moddan manuel moda geçiş, yalnızca araç büsbütün hareketsiz haldeyken gerçekleştirilebilir.),
1) Bir şoför tarafından manuel sürüş modunda aracın sürülmesi ve,
2) Şoförsüz olarak tam otonom sürüş modunda ADS tarafından aracın sürülmesi,
m) DDT’nin operasyonel işlevleri: Aracı şeritte tutmak için dümenleme girdileri yahut apansız oluşan bir tehlikeden kaçınmak için frenleme üzere misyonları de kapsayan, milisaniye ile ölçülen sabit bir vakit diliminde uygulanan işlevleri,
n) DDT’nin taktiksel fonksiyonları: Şerit seçimi, kritik aralık kabul ve sollama üzere misyonları de kapsayan, saniye ile ölçülen sabit bir vakit diliminde uygulanan işlevleri,
o) Dinamik sürüş misyonu (DDT): Aşağıda belirtilen alt vazifeler de dahil, lakin sefer planlama, varış ve uğrak yerleri seçimi üzere stratejik işlevler hariç olmak üzere, aracı yönetmek için gerekli gerçek vakitli tüm operasyonel işlevler ve taktiksel işlevleri,
1) Dümenleme vasıtasıyla aracın yanal hareketinin denetimi (operasyonel),
2) Hızlanma ve yavaşlama vasıtasıyla aracın uzunluğuna hareketinin denetimi (operasyonel),
3) Obje ve olay tespit, algılama, sınıflandırma ve karşılık hazırlama vasıtasıyla sürüş ortamının takibi (operasyonel ve taktiksel),
4) Obje ve olay cevabının uygulanması (operasyonel ve taktiksel),
5) Hareket planlama (taktiksel),
6) Işık, korna, sinyal lambaları, işaretler vasıtasıyla görünürlüğü arttırma (taktiksel),
ö) İşlevsel güvenlik: Arızalı davranıştan kaynaklanan tehlikelerin meydana gelmesi durumunda makul olmayan risklerin mevcut olmamasını,
p) Kusur: Bir arızaya yol açabilecek donanım yahut yazılımla ilgili olağandışı bir durumu,
r) Komite: Avrupa Komitesini,
s) Denetim stratejisi: Belli bir ortam ve/veya çalışma şartları (Yol yüzeyinin durumu, öteki yol kullanıcıları, olumsuz hava şartları, ani çarpışma riskleri, arızalar, ODD hudutlarına ulaşılması ve benzeri) karşısında ADS’nin inançlı çalışmasını sağlamak için uygulanan bir stratejiyi [Geçici performans kısıtlamaları (Azami sürüş suratının azaltılması ve benzeri) MRM hareketleri, çarpışma kaçınma yahut azaltma, uzaktan müdahale ve gibisi üzere stratejileri kapsayabilir.],
ş) Kritik senaryolar: ADS’nin acil durum çalışmasını tetikleyen trafik şartlarının yanı sıra çevresel şartlar (Şiddetli yağış, yetersiz güneş ışığı, çok kamera parlaklık seviyesi), insan faktörleri, bağlanabilirlik ve irtibat meseleleri dahil sayılanlarla sonlu olmayan hudut durumları (Meydana gelme mümkünlüğü son derece düşük beklenmedik koşullar) ve operasyonel yetersizliklerle ilgili senaryoları,
t) Makul olmayan risk: Operasyonel tasarım alanı dahilinde gibisi nakliyecilik hizmetleri ve durumlarında yolcular ve öbür yol kullanıcıları üzerindeki genel risk düzeyinin manuel sürülen araçlara nazaran daha yüksek olmasını,
u) Obje, olay tespiti ve karşılık (OEDR): Sürüş ortamının izlenmesi ve uygun bir cevabın uygulanmasını kapsayan, dinamik sürüş misyonunun bir alt vazifesi; olay ve objelerin tespiti, tanınması ve sınıflandırılması ile gerektiğinde cevapların hazırlanması ve uygulanmasını kapsamasını,
ü) Nominal trafik senaryoları: ADS’nin, ODD dahilinde çalışırken karşılaşabileceği evvelce öngörülebilen durumları (Bu durumların, ADS’nin başka trafik iştirakçileriyle kritik olmayan etkileşimlerini temsil etmesini ve ADS’nin olağan çalışmasını oluşturmasını),
v) Olağan çalışma: Tasarımlanan faaliyeti yerine getirmek için belirlenmiş çalışma limitleri ve şartları dahilindeki ADS çalışmasını,
y) Operasyonel güvenlik: Amaçlanan işlevin yetersizliği (Hatalı/pas geçilmiş tespit), operasyonel aksilikler (Sis, yağmur, gölge, güneş ışığı, altyapı üzere çevresel koşullar) yahut araç içindekileri ve öbür yol kullanıcılarının makul olarak öngörülebilir yanlışlı kullanım/hatalarından (Güvenlik tehlikeleri, sistem yanılgısı kelam konusu olmayan) kaynaklanan tehlikelerin meydana gelmesi durumunda makul olmayan riskin mevcut olmamasını,
z) Operasyonel tasarım alanı (ODD): Çevresel, coğrafik ve saat kısıtlamaları ve/veya makul bir yol yahut trafik özelliklerinin mecburî varlığı yahut yokluğu dahil hudutlu olmamak kaydıyla, muhakkak bir ADS’nin çalışmak üzere bilhassa tasarımlandığı çalışma şartlarını,
aa) Otonom sürüş sistemi (ADS): Belli bir operasyonel tasarım alanı (ODD) dahilinde birlikte çalışarak dinamik sürüş vazifelerini (DDT) süreklilik arz edecek biçimde yerine getirme maharetlerine sahip donanım ve yazılımlar bütününü,
bb) Risk azaltma hareketi (MRM): Aracı inançlı şartlarda (Asgari risk durumu) durdurarak trafikteki riskleri azaltmayı amaçlayan bir manevrayı,
cc) R2022/1426 Yazılım tanıtım numarası (R2022/1426SWIN): ADS’nin ilgili özelliklerinin tip onayına katkıda bulunan, ADS’nin tip onayına mevzu yazılımına ait bilgileri temsil eden, imalatçı tarafından atanmış bir tanımlayıcıyı,
çç) Senaryo: Bir ADS’nin güvenlik özelliklerini kıymetlendirmek emeliyle kullanılan bir durumlar dizisi yahut kombinasyonunu,
dd) Servis içi izleme: ADS’nin alandaki servis içi güvenlik performansı hakkında delil toplamak hedefiyle imalatçı tarafından araç ve öteki kaynaklardan alınan bilgileri,
ee) Servis içi raporlama: ADS’nin servis içi güvenlik performansını göstermek emeliyle imalatçı tarafından raporlanan dataları,
ff) Nakliyat hizmeti operatörü: Bir yahut birden fazla tam otonom araç filosuyla nakliyat hizmeti sunan bir kuruluşu,
gg) Tip onay kuruluşu: Bir araç, sistem, aksam yahut farklı teknik ünitenin tip onayından yahut münferit araç onayından her tarafıyla sorumlu olan yahut kesimler ve aksamlara ait onay sürecinden sorumlu olan, tip onayı dokümanlarını düzenlemeye, gerektiğinde geri çekmeye yahut reddetmeye, başka onay kuruluşlarının başvurabileceği bir kuruluş olarak hareket etmeye, teknik servisleri görevlendirmeye ve imalatçıların imalat uygunluğuyla ilgili yükümlülüklerini yerine getirmesini temin etmeye yetkili olan, üye ülke tarafından Komiteye bildirilen yetkili kurum yahut kurumları veya Türkiye’de Bakanlığı,
ğğ) Uzaktan kabiliyetler: Uzaktan müdahaleyi desteklemek için bilhassa dizaynlanmış kabiliyetleri,
hh) Uzaktan müdahale operatörü: ADS güvenlik konsepti için geçerli olduğu hallerde ve inançlı olması kaydıyla, araç içi operatörün vazifelerini uzaktan yerine getirebilecek, tam otonom aracın dışındaki bir yerde bulunan kişi/kişileri (Uzaktan müdahale operatörü, tam otonom aracı sürmeyecek ve ADS ile DDT’yi yerine getirmeye devam edecektir.),
ifade eder.
Tam otonom araçların otonom sürüş sisteminin tip onayına ait idari kararlar ve teknik özellikler
MADDE 4– (1) Tam otonom aracın otonom sürüş sisteminin tip onayı başvurusu kapsamında Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunların Aksam, Sistem ve Başka Teknik Ünitelerinin Tip Onayı ve Piyasa Nezareti ve Kontrolü Hakkında Yönetmeliğin (AB/2018/858) 24 üncü unsurunun birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca ibraz edilen bilgi dokümanının ilgili hususlarında, Ek I’de belirtildiği üzere, ilgili sisteme ait bilgiler verilir.
(2) Tam otonom araçların otonom sürüş sistemlerinin tip onayı, Ek II’de öngörülen teknik özelliklere tabi tutulur. Bu teknik özellikler, Ek III kapsamında onay kuruluşları yahut teknik servisleri tarafından değerlendirmeye tabi tutulur.
(3) Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunların Aksam, Sistem ve Başka Teknik Ünitelerinin Tip Onayı ve Piyasa Nezareti ve Kontrolü Hakkında Yönetmeliğinin (AB/2018/858) 28 inci hususunun birinci fıkrasında belirtildiği üzere, tam otonom aracın otonom sürüş sisteminin tipine ilişkin AB tip onay evrakı, Ek IV çerçevesinde düzenlenir.
Avrupa Birliği mevzuatına uyum
MADDE 5– (1) Bu Yönetmelik, tam otonom araçların otonom sürüş sistemine ait idari ve teknik koşulları belirleyen 27/11/2019 tarihli ve (AB) 2019/2144 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Kurul Tüzüğünü Tamamlayan 5/8/2022 tarihli ve (AB) 2022/1426 sayılı Yetki Dönemine Dayanan Kurul Tüzüğü dikkate alınarak Avrupa Birliği mevzuatına ahenk çerçevesinde hazırlanmıştır.
Yürürlük
MADDE 6- (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 7– (1) Bu Yönetmelik kararlarını Sanayi ve Teknoloji Bakanı yürütür.
