Tarihsel süreç içerisinde birçok medeniyete mesken sahipliği yapan Denizli, bu medeniyetlerin her birinden de bir iz taşıyor.
Anadolu’nun değerli kültür merkezlerinden biri hâline gelen Denizli’ye ise bu ismin neden verildiğini öğrenince artık o kadar da mantıksız gelmeyecek.
Denizli, birinci olarak bugünkü merkezinin 6 kilometre kuzeyinde, Eskihisar Köyü civarında kurulmuştu.
Ancak vakitle beşerler, su kaynaklarının bol olduğu Kaleiçi bölgesine taşınarak bugünkü yerleşim alanına ulaştılar. Türkler, Denizli’yi fethettikten sonra bu stratejik pozisyona yerleştiler. Bu müddet zarfında ismi ise tarihi kaynaklarda da farklı biçimlerde karşımıza çıkıyor.
Selçuklu devrine ilişkin kayıtlarda kent, “Ladik” olarak anılırken ünlü seyyah İbn Battuta, Denizli’yi “Tonguzlu” olarak belirtiyor. Ayrıyeten Timur’un zafernamesini yazan Şerafettin Zeydi de kentin ismiyle ilgili olarak “Tenguzluğ” ya da “Tonguzluğ” gibi farklı versiyonlar kullanıyor. Pekala bu isimlerin farklılıkları nereden kaynaklanıyor?
Bu isimler ise vakitle “Denizli” hâlini aldı.
Aslında Denizli, kentte deniz olduğu için verilen bir isim değildi. Türkçede “tengiz” sözü, eski manasıyla “deniz” demekti. Tengüzlü ise varsayım edeceğiniz üzere bugünkü Denizli halinde kullanılıyordu. Bu telaffuz, halk ortasında yayılarak gelişti.
Denizli, coğrafik olarak turizm açısından hayli değerli bir geçiş noktasında yer alıyor. Tıpkı vakitte Aphrodisias antik kentinin komşusu olup, sonları içinde Colossae, Tripolis, Hierapolis, Laodikya üzere kıymetli kentleri de içinde barındırıyor.
Peki bulunduğu coğrafyadan ötürü “Denizli” denmiş olabilir mi?
15. yüzyılın ikinci yarısında, Osmanlı kayıtlarında kentin “Dinuzlu” olarak kaydedildiği görülüyor. Yani o periyoda kadar Tengüzlü, Tonguzluğ üzere sözler kullanılırken; artık bugünkü hâline epeyce yakın olan Dinuzlu kullanılmaya başlandı.
Arkeoloji Profesörü Celal Şimşek’in yaptığı çalışmalar, Denizli’nin sadece coğrafik açıdan değil; tarih ve kültürel açıdan da değerli bir rol oynadığını ortaya koyuyor. Kent, Lycos Nehri’nin verimli ovalarının ortasında, üç ırmakla çevrili yüksek bir plato üzerinde konumlanmış. Kuzeydoğuda Lycos (Çürüksu), güneydoğuda Kapros (Başlıçay) ve kuzeybatıda Asopos (Gümüşçay-Goncalı Deresi) kent sonlarını belirliyor.
Bu ırmakların varlığı, bölgenin tarihi gelişimine büyük katkı sağladı.
Bölgedeki su kaynaklarının zenginliği sayesinde Denizli, su muhtaçlığını karşılamak için büyük su kemerleri ve çizgileri inşa etmişti. Şimşek, bu kemerlerin kente olan katkısını vurgularken bölgedeki su yollarının ihtişamının, “tengiz” üzere sözlere ilham kaynağı olmuş olabileceğini belirtiyor.
Denizli, böylece hem coğrafik hem de kültürel açıdan Anadolu’nun kıymetli merkezlerinden biri olduğu üzere varlıklı su kaynaklarıyla da ismini özgünleştirmiş oldu.
İlginizi çekebilir:
