Uzay, büyük bir boşluk ve sessizlikten ibaret olsa da Dünya üzerinde bu kadar yıkıma sebep olan depremler, Dünya dışında da meydana geliyor olabilir mi?
Güneş sistemimizde zelzele oluşması için gereken kriterlere sahip birçok gök cismi olduğunu hesaba katarsak, aslında sorunun yanıtını da vermiş olabiliriz. Lakin değerli olan uzay, tek başına bir zelzele oluşması için kâfi özelliklere sahip mi? İşte bu sorunun yanıtı biraz muallak.
Deprem, bir gezegenin ya da gökcisminin kabuğunda yaşanan ani güç boşalımı sonucu oluşan sismik dalgalardır.
Dünya’da zelzeleler, çoklukla tektonik plakaların hareketleri, volkanik aktiviteler yahut yer altındaki basınç değişiklikleri nedeniyle gerçekleşiyor. Fakat uzayda, yani Dünya’nın atmosferi dışında tektonik plakalar olmadığı için Dünya tipi sarsıntıların gerçekleşmesi kelam konusu değil.
Tabii bu, birtakım gök cisimlerinin farklı sebeplerle sismik hareketlerin oluşmayacağı manasına gelmiyor.
Peki bu sismik olaylar nasıl gerçekleşir?
Farklı gök cisimlerinde zelzele gibisi olaylara sebep olan birtakım düzenekler var. Bunlardan birisi de Ay’da yaşanan depremlerdir. NASA’nın Apollo görevleri sırasında Ay’a yerleştirilen sismometreler, Ay’da dört farklı çeşitte sismik aktivite tespit etmişti.
Bunlar, Ay’ın iç kısmında Dünya’nın yerçekimsel çekimi sebebiyle, küçük gök taşlarının sık sık yüzeye çarpması ve sismik dalga oluşumuyla, gündüz ve gece ortasındaki sıcaklık farkı, yüzeyin genleşmesi, büzülmesiyle oluşan ve Ay kabuğunun içindeki tansiyonlardan meydana gelen titreşimlerdir.
Dünya’daki zelzeleler birkaç saniye yahut dakika sürerken Ay sarsıntıları saatlerce sürebilir.
Çünkü Ay’da su ve atmosfer olmadığı için sismik dalgalar sönümlenemez. Münasebetiyle uzayda zelzele olur mu sorusuna “hayır” diyebilsek de gök cisimleri için bunu söyleyemiyoruz. Ay’ın dışında NASA, Mars’ta da bir deprem tespit etmişti. InSight sondası, Mars’ta sismik aktiviteleri ölçmek için özel olarak tasarlanmıştı ve yüzlerce Mars zelzelesi tespit edilmişti.
Mars’taki depremler, Dünya’daki üzere tektonik plakalar nedeniyle değil; gezegenin iç kısmındaki soğuma ve büzülmesiyle oluşuyor. Birebir vakitte volkanik aktivitelerin yahut yüzeyin altında kırılmaların da Mars sarsıntılarına katkıda bulunduğu düşünülüyor.
Diğer gezegenlerde durum ne?
Venüs, çok sıcaklığı ve volkanik yapısı nedeniyle sismik olaylar yaşayabilir. Jüpiter’in iç kısmında büyük ölçüde sıvı su olduğu için gelgit kuvvetleri nedeniyle kabuğunda hareketler olabilir. Satürn’ün buz kabuğunun altında bir okyanus bulunduğundan kabukta hareketlenmeler ve “buz depremleri” yaşanabilir.
Tabii ki bunlar, şimdi tespit edilmese de bir iddia ve öngörüden ibaret.
Sonuç olarak uzayda sarsıntı olabilir mi?
Başta da belirttiğimiz üzere, uzay boşluğunda sarsıntı olmaz zira uzayda fizikî bir yüzey yahut kayaç katmanı yok. Fakat gök cisimlerinde çeşitli nedenlerle sismik olaylar meydana gelebilir. Yerçekimsel tesirler, volkanik aktiviteler, göktaşı çarpma olayları ve gezegenin içsel büzülmesi üzere oluşumlar yaşanabilir.
Yani, Dünya’daki üzere levha tektoniğine bağlı sarsıntılar sırf Dünya’da olur, fakat emsal olaylar Ay, Mars ve başka gök cisimlerinde de meydana gelebilir.
