Gezegenimizle ilgili; düz olmasından tutun öküzün boynuzlarında durduğuna kadar pek çok teori ortaya atıldı.
Bu teorilerden biri de İngiliz bilim insanı ve çevreci James Ephraim Lovelock’un 1974 yılında sunduğu, ismini Yunan mitolojisindeki Dünya tanrıçasından alan “Gaia Hipotezi”.
Gaia Hipotezi nedir?
James Lovelock, Gaia’yı şöyle tanımlıyor: “Dünya’nın biyosferini, atmosferini, okyanuslarını ve topraklarını içine alan karmaşık bir varlık; bu gezegende hayat için en uygun fizikî ve kimyasal ortamı oluşturmaya yönelmiş bir geri besleme ya da sibernetik bir sistem oluşturan bütünlük.”
Hipoteze nazaran Dünya’nın biyosferi (canlı organizmalar), atmosferi (hava), hidrosferi (su) ve litosferi (yeryüzü) birbiriyle daima etkileşim içinde olup gezegenin yaşanabilirliğini korumak için birlikte çalışıyor.
Yani Dünya’daki tüm organizmalar ile inorganik çevreler, gezegendeki hayat şartlarını koruyan, kendi kendini düzenleyen karmaşık ve tek bir sistem oluşturmak üzere yakın bir biçimde bütünleşiyorlar; gezegenimiz, başlı başına canlı bir organizma üzere…
Örnek verecek olursak…
Deniz planktonlarının ürettiği sülfür bileşikleri atmosferde ağırlaşarak bulutların oluşumuna katkıda bulunuyor ve Dünya’nın sıcaklığını dengeliyor.
Ormanlar ve bitki örtüsü, karbondioksiti absorbe ederek oksijen üretiyor ve iklimi düzenliyor.
Hipotez, aslında bir kuram.
“Birçok farklı süreç, kendi kendini düzenleyen bu sistem içinde birebir istikamette işlemeye yönelmekte ve tüm istikrarları şekillendirmektedir.” şeklinde formüle edilen hipotez, birçok bilimsel deneyle de desteklendiği ve bir faydalı öngörüler sağladığı için Gaia Kuramı olarak tanınıyor.
Kurama karşı tenkitler de var.
Kimi bilim insanları, hipotezin güya Dünya’nın bir gayesi yahut şuurlu bir niyeti varmış üzere davranmasını teleolojik (amaç güdülü) bir yaklaşım olarak kıymetlendiriyor.
1990 yılında bu teze Lovelock ise şu formda karşılık verdi: “Yazılarımızın hiçbir yerinde gezegensel öz düzenlemenin bir maksada yönelik olduğu yahut biyota tarafından öngörü yahut planlama içerdiği fikrini ifade etmiyoruz.”
Dünya’nın karmaşık ve birbirine bağlı sistemler bütünü olduğunu tez eden Gaia hipotezi, günümüzde bilim topluluğunda pek geçerliliği olan bir teori değil lakin bu, hipotezin yanlış olduğunu göstermiyor. Tekrar de geliştirilmesi ve üzerinde araştırma yapılması gereken tarafları var.
