“Bitki dik, büyüsün.” öyküsü üzere kolay bir senaryo değil ve Ay’da bitki yetiştirmek, uzay araştırmalarının en karmaşık ve büyüleyici sorularından biri.
Ancak imkânsız üzere de durmuyor! Son yıllarda bu mevzuda umut verici gelişmeler yaşandı. Bakalım Ay’da bitki yetiştirme konusundaki çalışmalar neler ve gelecekte bizi neler bekliyor?
Ay toprağı hakikaten “toprak” mı?
Ay toprağında bitki yetiştirildi evet fakat Ay’da değil zira Ay yüzeyi, Dünya’daki üzere verimli tarım topraklarına sahip değil. “Regolit” denilen Ay toprağı aslında çok ince taneli, camsı ve besin hususlarından mahrum yani bitkiler için gerekli azot, fosfor, potasyum üzere temel elementleri içermiyor.
Ancak bilim insanları bu zorluğu aşmak için önemli çalışmalar yapıyor. 2022’de Florida Üniversitesinden bir takım, Ay’dan getirilen örneklerle birinci defa bitki yetiştirmeyi başardı ve Ay regolitinde “Arabidopsis thaliana” isminde bir bitkiyi büyüttü. Bu bitki; hardal yeşilliklerinin, brokolinin, karnabaharın ve Brüksel lahanasının bir akrabası.
Her bitki için sırf 1 gram regolit ayrıldı ve bunlar için Apollo 11, 12 ve 17 görevlerinde toplanan örnekler kullanıldı. Örneklere evvel su ve akabinde tohum eklendi. Tepsiler pak bir odada teraryum kutularına konularak her gün besin çözeltisi ile büyütüldü.
Bitkiler ay regolitinde büyüyebilir ama…
Elde edilen bitkiler, Dünya toprağında yetişen bitkiler kadar sağlam değildi. Bitkiler stresliydi ve büyümeleri yavaşladı lakin bu, Ay toprağının büsbütün kullanışsız olduğu manasına gelmiyor, yalnızca güzelleştirilmesi gerekiyor.
Ayrıca bilim insanları yetiştirilen bitkinin farklı şartlarda nasıl davrandığını ve genlerini çok yeterli biliyorlar zira dahil olduğu bitki ailesi, küçük boyutları ve kolay büyümesi nedeniyle Dünya’da en çok çalışılan bitkilerden biri.
Ay’da bitki yetiştirmek için sadece toprak değil, su da kritik bir muhtaçlık.
Ay’ın Güney Kutbu’na robotik vazifeler gerçekleştiriliyor. Bunun nedeni de hem gelecekteki astronotların kullanabilmesi hem de bitki yetiştirmek için gerekli olması. Bu buzlar, eritilip filtrelenerek bitkiler için kullanılabilir.
Ancak suyun taşınması yahut işlenmesi önemli lojistik ve güç maliyetleri doğuruyor. NASA’nın Artemis misyonları, Ay’daki su kaynaklarını daha ayrıntılı incelemeyi planlıyor. Bu da gelecekteki uzay tarımı için umut vadedici bir durum.
Peki ya bitkilerin büyümesi için gerekli güneş ışığı?
Ay’daki bir gün yaklaşık 29 Dünya günü sürüyor. Gündüz sıcaklıkları da 127°C’ye kadar çıkabilirken, gece -173°C’ye düşebiliyor. Bu çok sıcaklık farkları da aslında bitki büyümesini imkânsız hâle getiriyor.
Ay’da atmosfer olmadığı için güneş ışığının direkt ve sert halde yüzeye vurmasından ötürü da termal muhafazalı sera teknolojileri ve yapay ışıklandırma sistemlerinin devreye girmesi gerekiyor.
Karbondioksit nereden sağlanacak?
Normalde bitkilerin büyümesi için bildiğimiz üzere karbondioksit gerekli ki fotosentez yapabilsin. Ayda ise kâfi ölçüde karbondioksit bulunmadığından uzay araçlarının atıklarından ya da Mars misyonlarında kullanılan teknolojilerden ilham alınarak gerekli karbondioksidin sağlanması gerekiyor.
Ay’da tarımın değeri ne?
Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki zerzevat üretim sistemi sayesinde astronotlar, yüksek güçlü ve sağlıklı besin eserleri yetiştiriyor ve bu sayede taze bir salatanın duygusal sıhhat yararlarının da tadını çıkarıyorlar.
Ay’da tarım yalnızca uzun müddetli misyonlarda astronotlara moral sağlamakla da kalmayacak, beslenmeye ek besin olacak. İnsan keşiflerine imkan sağlayacak bu gelişmeler ışığında, Dünya’daki besin kıtlığı olan bölgelerde, stresli şartların nasıl üstesinden gelinebileceği de ortaya çıkacak.
Ay toprağının stresli tabiatını azaltmak, Ay’ın farklı bölgelerinden gelen gereçlerin başkalarından daha yeterli olup olmayacağı, Ay ve Mars regoliti potansiyelleri üzere pek çok soru da ilerleyen yıllarda karşılık bulunması beklenen sorular ortasında.
Sonuç olarak, Ay’da bitki yetiştirmek mümkün fakat epeyce zor bir vazife. Tahminen de bir gün, Ay’da büyüyen bir bitkinin meyvesini yiyen birinci insanlardan biri oluruz.
