Üremenin diğer yolları da varken neden bu kadar çok çeşit cinsiyetleri ikiye ayırmayı seçti?
Evrim sürecinde bu ayrım nasıl ortaya çıktı ve biyolojik avantajları neler?
Eşeyli üremenin evrimsel önemi
Yaklaşık 1,2 milyar yıl evvel canlılar, eşeyli üreme ismi verilen bir üreme haline geçiş yaptı. Öncesinde, birçok organizma eşeysiz üreme ile çoğalıyordu yani bireyler kendi başlarına genetik kopyalarını üretebiliyordu.
Peki neden tabiat, daha karmaşık olan eşeyli üremeye yöneldi?
Genetik çeşitlilik: Eşeyli üreme, farklı bireylerden gelen genlerin karışmasını sağlıyor. Genetik çeşitlilik de popülasyonların çevresel değişimlere ve hastalıklara karşı daha dayanıklı olmasına imkan tanıyor.
Eşeysiz üremede ise bireyler kendilerinin kopyasını oluşturduğu için genetik çeşitlilik oluşmuyor ve tüm popülasyon belli tehditler karşısında savunmasız hâle gelebiliyor.
Doğal seçilim ve adaptasyon: Genetik çeşitlilik arttıkça, birtakım bireyler çevresel faktörlere karşı daha avantajlı hâle geliyor. Bu bireyler daha fazla üreyerek genlerini gelecek jenerasyonlara aktarma talihi elde ediyor. Eşeyli üreme, süreci hızlandırarak cinslerin çevresel değişimlere daha uygun adapte olmasını sağlıyor.
Cinsiyetlerin ortaya çıkışı
Başlangıçta, eşeyli üreme yapan organizmalar izogami ismi verilen bir sistemle ürüyordu. Yani tüm gametler (üreme hücreleri) birbirine benziyordu ama vakitle, gametlerin farklılaşması daha avantajlı hâle geldi ve anizogami olarak isimlendirilen süreç başladı.
Anizogami ile büyük, güççe varlıklı ve hareket edemeyen yumurta hücreleri dişilerin gametleri oldu. Küçük, gücü düşük fakat hareket kabiliyeti yüksek sperm hücreleri ise erkeklerin gametleri oldu.
Bu ayrımın temel sebebi, üremenin daha verimli olmasıydı. Büyük ve besleyici gametler embriyonun gelişimini desteklerken, küçük ve süratli gametler döllenme sürecini hızlandırdı.
Doğada dişi ve erkek bireyler genetik olarak farklı roller üstleniyor.
Bunun sebebi cinsel seçilim ismi verilen evrimsel bir düzenek. Darwin’in teorisine nazaran bir tıp içinde makul özelliklere sahip bireyler, çiftleşme açısından daha avantajlı olabiliyor.
Örneğin, renkli tüyleri olan bir erkek tavus kuşu, dişilerin daha çok ilgisini çekiyor ve daha fazla üreyerek genlerini sonraki kuşaklara aktarıyor.
Erkekler ortasındaki rekabet ve dişilerin seçici olmasıyla da cinsiyet seçilim süreci işliyor. Erkekler dişilerle çiftleşmek için birbiriyle yarışıyor. Güçlü aslan erkekleri dişileri koruyarak üreme hakkı da kazanıyor.
Dişiler ise üreme açısından en uygun genlere sahip erkekleri seçme eğiliminde. Sağlıklı ve gösterişli erkekler daha cazip oluyor zira bu özellikler, güçlü genlere sahip olduklarını gösteriyor.
Doğada cinsiyet belirleme sistemleri farklılık gösteriyor.
XY cinsiyet belirleme sistemi memelilerde yaygınken erkekler XY, dişiler XX kromozomlarına sahip. ZW cinsiyet sistemi ise kuşlar ve kimi sürüngenlerde görülüyor.
Çevresel cinsiyet belirleme sisteminde ise birtakım hayvanlarda cinsiyet, çevresel faktörlerle belirleniyor. Örneğin, kimi kaplumbağa çeşitlerinde yumurta gelişim sıcaklığı cinsiyeti belirliyor.
Salyangozlarda görülen hermafroditizm ise hem dişi hem erkek organlara sahip olunan sistem. Yumurta ve sperm üretebiliyorlar.
Bu noktada akla şu soru geliyor: Neden üç ya da daha fazla cinsiyet yok?
İki cinsiyetli sistem, en kolay ve en tesirli üreme hali. Üç ya da daha fazla cinsiyet olsaydı, uygun eş bulmak zorlaşır ve üreme başarısı düşerdi.
Bunun yanı sıra iki cinsiyetli sistem, genetik rekombinasyonu en verimli biçimde gerçekleştiriyor. Şayet üç yahut daha fazla cinsiyet olsaydı, genetik karışım daha karmaşık hâle gelir ve tabiatın bu süreci sürdürmesi daha güç olurdu.
Ancak tabiatta birden fazla cinsiyeti olan cinsler de yok değil. Tek hücreli tetrahymena thermophila isimli canlıda yedi farklı cinsiyet bulunuyor lakin bunun çok az olduğunu da belirtelim.
Özetleyelim:
Bilim insanları, cinsiyetlerin ayrılma sebebinin evrimsel süreçte canlıların hayatta kalmasını ve üreme muvaffakiyetini artıran bir strateji olarak ortaya çıktığını düşünüyor.
- Eşeyli üreme genetik çeşitliliği artırarak çeşitlerin değişen etrafa ahenk sağlamasını kolaylaştırdı.
- Anizogami, gametlerin iki farklı fonksiyon üstlenmesini sağladı: Büyük yumurtalar ve küçük spermler.
- Cinsel seçilim, çeşit içinde birtakım bireylerin çiftleşme açısından avantaj kazanmasına yol açtı.
- İki cinsiyetli sistem, üreme sürecini daha verimli hâle getirdi.
Sonuç olarak, tabiat deneyerek, seçerek ve uyarlayarak dişi ve erkek olarak ayrılan cinsiyet sistemini evrimsel olarak en başarılı yol olarak benimsemiş durumda.
Cinsiyetler hakkında diğer içeriklerimiz:
