Marie Curie, 1903’te Nobel Fizik Ödülü’nü kazanan birinci bayan oldu ve 1911’de Nobel Kimya Ödülü’nü alarak bu onuru iki defa yaşayan tek bayandı.
Ancak ortadan geçen onca yıla karşın kadınların Nobel Ödülleri’ndeki temsili hâlâ epey hudutlu. Bunun altında pek çok sebep yatıyor.
Veriler ne gösteriyor?
1901’den yana bayanların temsili daima düşük ve bilhassa temel bilimler alanında bu eşitsizlik daha bariz. 1901’den günümüze kadar Nobel Mükafatları, 915 erkeğe ve 66 bayana verildi. Bu da mükafatların %93’ünün erkeklere, %6,73’nün bayanlara gitmesi demek.
Toplam sayıda; 13’ü tıp ve fizyolojiye, 5’i fiziğe, 8’i kimyaya verilirken 18’i edebiyat, 3’ü ekonomi ve 19’u barış kısımlarına verildi.
Tahmin edebileceğiniz üzere bayanların daha az ödül almasının en önemli sebeplerinden biri toplumsal cinsiyet rolleri ve tarihî maniler.
Geçmişte bayanların yükseköğrenime erişimi sınırlıydı ve bilimsel araştırmalara iştirakleri engelleniyordu. Örneğin; Marie Curie, Polonya’da doktora yapma isteği reddedildiği için Paris’e gitmek zorunda kalmıştı.
Bunun yanı sıra tarihten bir örnek daha verelim. 1944’te Lise Meitner, nükleer fisyonun keşfinde Otto Hahn ile çalışmış lakin Nobel Mükafatı yalnızca Hahn’a verilmişti.
Benzer formda, Rosalind Franklin’in DNA’nın yapısının keşfindeki katkıları uzun mühlet gereğince takdir edilmemişti hatta öldükten sonra fark edilmişti. Bu cins örnekler bir yandan bayanların bilimsel muvaffakiyetlerinin tanınmasında yaşanan eksiklikleri de gösteriyor.
Toplumsal cinsiyet ön yargıları ve sistemik maniler de var.
Bilim dünyasında erkek hâkim bir kültürün varlığı da bayanların muvaffakiyetlerinin gereğince fark edilmemesine sebep oldu. Akademik ve bilimsel etraflarda yeterince temsil edilmeyerek ve aday gösterilmeyerek dezavantaj yaşadılar.
Prestijli araştırma laboratuvarları, tanınmış erkek bilim insanları tarafından yönetiliyordu ve bu da doktora sonrası pozisyonların doldurulmasında bayanlardan daha çok erkeklerin alınmasına yol açtı.
Farkında olmadan taraf tutma, bir yandan bayanların araştırma bulgularını yayımlama ve tanınma kazanma hünerlerini de olumsuz etkiledi. Erkekler, kendi makalelerine bayanlardan %56 daha fazla atıfta bulunuyor. Bayanların fikirlerinin erkeklere atfedilme mümkünlüğü daha yüksek hâle geliyor.
Bir de bayanların tek başına yazdığı araştırmaların inceleme müddetinin 2 kat daha uzun olması da karşımıza çıkanlardan.
Kadınların yalnızca bilimsel değil iş hayatında karşılaştığı problemler da Nobel Mükafatı ile ilişkilendiriliyor.
Cinsiyetler ortası fiyat farkı her dalda olduğu üzere burada da var. Akademik hayat, iş ve ömür istikrarlarını bozarken vazife müddeti kısıtlamaları da geliyor. Bir laboratuvar ortamındaki çalışma ortamının karşısına ailevi yükümlülükler, çocuk sahibi olmak, aile müsaadesi üzere zorluklar çıkabiliyor.
Kişisel bilgi ve fizikî görünüm yeniden bayanların iş hayatındaki bir öbür pürüz. Yargılanma daha yüksek, şüphe daha fazla.
Ancak işler değişmeye başlıyor.
Kadınların matematik sevmediği yahut fen bilimlerinde uygun olmadığı üzere genel bir kanı da var. Çalışmalar da bunu destekliyor ve aslında bayanların bilişsel yetersizliğinden değil eğitim siyaseti, rol modeller, kültürel bağlam ve ön yargılar yüzünden bilimden uzak durdukları ortaya çıkıyor.
Algılar ve hayat değişiyor, bayanlar artık bunları yıkmaya başlıyor. Erkeklerin %45’i, bayanların ise yaklaşık %55’i üniversiteye giriyor. Günümüzde biyoloji okuyan bayan öğrencilerin sayısı %70 iken erkeklerin %30’larda.
Bunu Nobel Mükafatı alan bayan sayısında yıllara bakınca da görüyoruz. 1901-1920 (4), 1921-1940 (5), 1941-1960 (3), 1961-1980 (7), 1981-2000 (11), 2001-2020 (28), 2021-2024 ortasında 8 kadın Nobel Mükafatı almaya hak kazandı.
Bu mevzuda alışılmış ki Nobel Mükafatı idaresinin de açıklamaları var.
Yıllar öncesinde gelen ön yargılar büsbütün reddedilmiyor ve bu bahiste değişime de gidiliyor. Altı komiteden üçünün başkanlığını bayanlar yapıyor ve tüm komitelerde bayanlar var.
Komiteler, mükafata aday gösterilecek bayanları da belirlemek ve davet etmek için özel efor sarf ediyor. Gelecek yıllarda da etnik ve coğrafik çeşitliliği göz önünde bulundurarak aday göstermeye devam edeceklerinin de altını çiziyorlar.
Sonuç olarak bayanların Nobel Ödülleri’ndeki düşük temsili; tarihsel, toplumsal ve sistemik engellerin bir sonucu olsa da son yıllarda bu dengesizliği düzeltmeye yönelik her alanda adımlar atılıyor.
2023’te iş gücü piyasasında toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri üzerine yaptığı çalışmalarla Nobel İktisat Ödülü’nü alan Claudia Goldin de buna verilecek başarılı örneklerden biri.
Bilimin cinsiyet tanımaması gerektiğini ve insanlığın ortak mirası olduğunu da unutmamak gerek diyerek sizin de yorumlarınızı bekliyoruz.
Bu içeriklerimizi de inceleyebilirsiniz:
